İyilikle ad yapılır,
Adı olmayan yok sayılır.
Ahi Evran
Ahilik, bir Türk kurumudur. “Ahi” kavramı her ne kadar Arapça’dan Türkçe’ye geçen bir sözcük olarak “kardeşim” manasını alan kökten geliyor gibi gözükse de bu konuda yapılan çalışmalar aksi yönde yaklaşım ortaya koymaktadır. Kaşgarlı Mahmut tarafından 11. yüzyılda yazılan Türkçe’nin ilk sözlük ve dilbilgisi kitabı Divan-ı Lügat-it Türk’te kavram gerçek anlamını bulmaktadır. Burada “akı” olarak yer alan sözcüğün karşısında ahilik kültürünün özne değerleri olan “eli açık, koçak, cömert” kavramlarının yer aldığını görmekteyiz. Ancak her iki kelimenin de anlamca tutarlı olduğu söylenebilir. Çünkü “İşbilen, becerikli, yüce gönüllü ve mertliği” ifade eden ahilik kurumunun üyeleri birbirine kardeş gözüyle bakarlar.
Tarihin neredeyse her döneminde ahilik benzeri kurumlar sosyolojik olarak varlık göstermişlerdir. Bu kurumlarla mesleğin belli bir terbiye ekseninde yürütülmesi amaçlanırken, aynı zamanda mesleğe ilişkin bilgilerin işe yeni başlayanlara öğretilmesi, geliştirilmesi belirli bir disipline dayandırılmıştır.
Dar bir grubun menfaatini önceleme anlayışı bulunmaz ahilik felsefesinde. Üyelerin toplumsal ödevleri belirlenir, davranış kuralları ortaya konulur, toplumla ilişkilerde bu kurallara ne ölçüde riayet edildiği takip edilir.
Ahilikte belirlenmiş kurallara uygun hareket etmeyenlere suçun ağırlığına göre cezai müeyyide uygulanmıştır. Davranışından dolayı ceza almış kişiye “yolsuz” denilmiş; bu kişiler hammadde ve ürün alma, mal satma gibi konularda yalnız bırakılmış, kimse bunlarla alışveriş etmemiştir.
Ahilik Eğitim Sistemi
Ahilikte eğitim, iki kısma ayrılmış ve birinci kısmı işbaşı eğitimi, ikinci kısmı ise iş dışı eğitimi şeklinde gerçekleştirilmiştir.
İş başı eğitiminde mesleğe yönelik ayrıntılar anlatılırken bunun yanı sıra müşteriye saygı gösterme, güzel karşılama ve uğurlama, aldatmama, kaliteli ürün satma anlayışı kazandırmaya, bunun alışkanlık haline dönüşmesine özen gösterilmiştir.
İş dışındaki eğitim kapsamında da doğruluk, dürüstlük, okuma-yazma, ahlak kuralları, sanat, edebiyat, sportif faaliyetler yer almıştır.
Meslek veya sanatla ahlâkın kombinasyonu üzerine inşa edilen söz konusu teşkilatta ahlâki eğitim ve mesleki eğitim birlikte verilmiştir. Bu da meslek ve sanatın öğrenilmesi yanında toplumsal kurallara bağlı, erdem, ahlâk, yardımlaşma, merhamet gibi değerlere önem veren bir anlayışın gelişmesini beraberinde getirmiştir.
Sosyo-Ekonomik Kurum Olma Özelliği
Toplumun tüm fertleri ve kurumları arasında dayanışmacı bir ruh ve pozitif bağlar öngören bu bağlamda iktisadi ve sosyal bir müessese olan ahilik teşkilatı; ticaret, sanat, meslek ile erdem, olgunluk ve doğruluğu bütünleştiren bir yapıya işaret etmektedir.
Ahilik kültürü insanı iki kürekli bir kayıkla özdeşleştirmektedir. Buna göre küreklerden biri sanat, üretim, ticaret gibi maddesel yapılara vurgu yaparken diğeri insan ilişkileri ve ahlâka dayanır. Dolayısıyla kayığın düzgün ve hızlı hareket etmesi, mevcut iki küreğin de aynı güç ve hızda çekilmesine bağlıdır. Küreklerden birinde meydana gelecek uyumsuzluk, kayığın ileri gitmemesine, olduğu yerde dönerek hedefine ulaşamamasına sebep olacaktır.
Çıraklık döneminde meslek mensubuna 124 temel adap ve ahlak kaidesi öğretilirken, ustalık-pirlik ve üstatlık döneminde kişinin 740 maddelik kurala uyması beklenmektedir.
Ahiliğin bazı önemli kuralları şunlardır:
- İyi huylu ve güzel ahlaklı olmak
- İşinde ve hayatında doğru ve güvenilir olmak
- Ahdinde, sözünde ve sevgisinde güvenilir olmak
- Hizmette ve iyilikte ayrım yapmamak
- Güler yüzlü, tatlı dilli, sabırlı, cömert, ikram sahibi olmak
- Kötü söz ve hareketlerden kaçınmak
- İçi-dışı, özü-sözü bir olmak
- Elini, kapısını, sofrasını açık tutmak
- Dilini, gözünü, belini bağlı tutmak
- Makam, mevki sahibi iken mütevazı olmak
- Zenginlere zenginliğinden dolayı itibar göstermekten kaçınmak
- Örf, adet ve törelere uymak
- Hakkı korumak ve hakka riayetle haksızlığı önlemek
Ahilikte Ustalık Töreninden Birkaç Söz
Taşı tut altın olsun.
Allah seni iki cihanda aziz etsin.
Tuttuğun işten hayır gör.
Erenler, pirler hep yardımcın olsun.
Ana, baba, hoca, usta hakkını gözetmezsen,
Halka zulmeder, kafir ve yetim hakkı yersen,
Kısaca Allah’ın yasaklarından kaçınmazsan,
Yirmi tırnağın Ahrette boynuna çengel olsun!
Ahilik felsefesine uygun davranan, mal alan, satan, ilişkide bulunan kişilerin kazancının anlamı ve bereketi, nitelik olarak (sayısal değil) diğerlerinden her zaman üstündür.
- - - -
